TRABZON İÇKALE (YUKARI HİSAR) KAZISI

(2021)

Kazı Alanına İlişkin Bilgiler

Kazı alanı olarak belirlenen İçkale’nin, Orta Hisar ve Aşağı Hisar ile birlikte ilk kuruluşu çeşitli kaynaklara göre M.Ö 2000’li yıllara kadar giden ancak somut verileri M.Ö. 500’lü yıllara ait Roma, Bizans, Komnenos ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapmış Trabzon’un tarihi kent merkezidir.

Arkeolojik kazı ve ona bağlı olarak planlanan proje alanında, şu ana kadar herhangi bir bilimsel arkeolojik kazı ya da sondaj çalışması yapılmamıştır.

İçkale’nin içi, 19.yy. sonlarına doğru yerleşime açıldığından, günümüzde neredeyse yarısı, niteliksiz betonarme yapılarla işgal edilmiş vaziyettedir. Ancak geriye kalan diğer yarısı üzerinde, güneybatı kısımda, sur duvarına yakın yerde, Komnenos Hanedanı’na ait olduğu bilinen, görünen kısmı iki katlı, kâgir bir Saray Kalıntısı, onun güney doğusunda bir Hamam, duvar kalıntıları ile İçkale’nin kuzeybatı köşesinde, yine Komnenoslar döneminden olduğu anlaşılan, surlara bitişik olarak inşa edilmiş, ikiz tonozlu, işlevi henüz tanımlanmamış kâgir bir yapı ile doğuda surlara içerden bitişik tek tonozlu bir yapı bulunur.

İçkale’deki mevcut tarihi yapılar içinde Osmanlı Dönemi’nden kaldığı bilinen anıtsal tek yapı İçkale Camii’dir. Bu camiinin ilk evresi 1461 yılındaki fethinden dokuz yıl sonra yani 1470 yılında yapılmış olan İçkale/Şirin Hatun Camii’dir. Şirin Hatun, aynı yıl içinde Trabzon sancak beyi olan Abdullah’ın annesidir ve 1479 yılına kadar burada yaşamışlardır. Ancak sakıflı camiler sınıfındaki İçkale Camii bugünkü halini 1891 yılında almıştır.

İçkale içinde, görünürde olan bu yapıların dışında, inşaat alanları dâhil olmak üzere, boş kalmış kısımlarda, oldukça derin bir toprak/moloz dolgu tabakasının olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum toprak altında kalmış başkaca yapı veya yapı kalıntılarının; zindan, mahzen, sarnıç, dehliz, sonradan kapatılmış batı kapısıyla bağlantılı yollar, muhafız odaları, askeri işlevli mekânlar vb. olabileceği çok yüksek ihtimal dâhilindedir.

İçkale içinde yapılacak Arkeolojik kazı çalışmaları ilk etapta 5 bin metre karelik boş sahada gerçekleştirilecek, alanın diğer bölümlerinin durumu (kamulaştırma) ilgili taraflarca belirlendikten sonra kazı çalışmaları İçkale’nin tümünü kapsayacak şekilde genişletilebilecektir.

Arkeolojik kazısı ve restorasyonu tamamlanan sahalarda ilgili tarafların ve Bakanlık tarafından uygun görülmesi ile turizme yönelik bir Açık Hava Müzesi ya da bir Arkeo-Park/Müze-Park düzenlemesi yapılarak turizm maksatlı ziyarete açılacaktır.

Öngörülen Kazanımlar

Kültür ve Turizm Kazanımları

Planlanan kazı çalışmaları ile birlikte ortaya çıkarılacak olan tarihi kalıntıların veya eserlerin restorasyonu ve var olan kalıntıların yeniden ayağa kaldırılması ile tarih ve turizmin canlandırılması amaçlanmaktadır.

Kazı ve restorasyon çalışmaları sonunda hazırlanacak Açık Hava Müzesi ya da Arkeo-Park düzenlemesi ile ortaya çıkarılacak eserler ve kalıntıların canlı olarak izleyici tarafından görülmesi suretiyle kazı alanına ilişkin yerli yabancı turistlerin ilgisi arttırılacaktır. Ayrıca kazı sonrası İçkale’de oluşturulacak Açık Hava Müzesi ya da Arkeo-Park alanı içinde açılacak sergi ve toplantı alanları ile dinlenme mekânları, bu noktada ziyaretçi sayısının artmasına da vesile olacaktır.

Kazı alanında oluşacak yeni durum turizm açısından da büyük girdiler sağlayabilecek ve bölge turizmine canlılık getirecek bir husustur. Zira kazılar sonrasında Trabzon-İçkale, Sümela ve Ayasofya Camii’nden sonra, arkeolojik kalıntı ve buluntuların olduğu çok önemli bir ören yeri ve turistik mekân olma kimliğine kavuşacak ve bölgenin turizm potansiyelinin artmasına çok önemli katkılar verecektir.

Üniversite Kazanımları

Trabzon Kalesi’nde, başta arkeolojik kazı çalışmaları olmak üzere, röleve, restitüsyon, restorasyon ve arkeo-park projelerinin hazırlanmasında ve uygulanmasına Karadeniz Teknik Üniversitesi’ Arkeoloji, Sanat Tarihi, Mimarlık Tarihi, Restorasyon ve Konservasyon ve İnşaat Mühendisliği bölümleri Öğretim Üyeleri ve Öğrencilerinin disiplinler arası bir çalışmada bir araya gelmeleri, iş ve proje üretmeleri, bilgilerini paylaşmaları, teorik bilgilerinin pratiğe dönüştürülmesi yönünde fırsatlara sahip olacaklar. Ayrıca arkeolojik çalışma ekibinde farklı üniversitelerden öğretim üyeleri ve öğrencilerinin de bulunacak olması, yerli ya da yabancı üniversiteler arasında işbirliğini, hatta ortak proje yapma imkânlarını da beraberinde getirecektir.  Kazı çalışmalarından elde edilecek bulgular, Arkeoloji, Antropoloji, Sanat Tarihi, Epigrafi, Arkeometri ve Mimarlık Tarihi gibi bilim dalları ve onların bilim insanları tarafından incelenecek, ulusal ve uluslararası bilimsel yayın ve sempozyumlara katılım sağlanarak dünyaya tanıtılacaktır.